ต้นแจง ไม้ถูกลืม ไม้พื้นถิ่นหายากที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์

🌿 ต้นแจง (Maerua siamensis)

ไม้ยืนต้นพื้นถิ่นไทย ทรงพุ่มสวย โตช้า ไม่ผลัดใบ เหมาะกับภูมิอากาศแห้งแล้งและแสงแดดจัด นิยมปลูกเพื่อให้ร่มเงาและใช้ในงานภูมิทัศน์ พบได้ตามป่าโปร่งและเขาหินปูนทั่วทุกภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะภาคอีสาน

📌 ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ชื่อวิทยาศาสตร์: Maerua siamensis (Kurz) Pax.
ชื่อวงศ์: Capparaceae (เดิมจัดอยู่ใน Asclepiadaceae)
ชื่อพ้อง: Niebuhria siamensis Kurz
ความสูง: 3–10 เมตร
ใบ: ใบประกอบแบบนิ้วมือ มีใบย่อย 3–5 ใบ สีเขียวเข้ม ขอบใบเรียบ
ดอก: สีเขียวอมขาว ออกเป็นช่อกระจุกตามปลายกิ่ง ขนาดเล็ก
ผล: กลมหรือรี ขนาดเท่าหัวแม่มือ เมื่อสุกสีเหลืองเข้ม มีเมล็ด 2–3 เมล็ด
แหล่งขึ้น: ป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง เขาหินปูน ความสูงไม่เกิน 400 ม.
ขยายพันธุ์: โดยเมล็ด
ฤดูออกดอก: มกราคม–กุมภาพันธ์
ฤดูออกผล: มีนาคม–พฤษภาคม

🧡 ประโยชน์ของต้นแจง

ไม้: เผาถ่านได้คุณภาพดี นิยมใช้ทำบั้งไฟ และดินปืน
ใบ: สมัยก่อนใช้เผาขนสัตว์
ยอดอ่อน: นำมาดองหรือคั้นส้มเพื่อรับประทาน มีสารไซยาไนด์ซึ่งจะสลายเมื่อผ่านกระบวนการ
ใช้เป็นอาหาร: คนอีสานเชื่อว่าช่วยชะลอสายตายาว
สมุนไพร: ใช้ราก เปลือก ใบ แก้อาการปัสสาวะผิดปกติ ปวดเมื่อย ดีซ่าน ตาฟาง ไข้ ตัวร้อน
ภูมิปัญญาชาวบ้าน: ใช้ลำต้นทำลูกแป้งหมักข้าว ใช้ในลูกประคบ ลดปวดเมื่อยหลังคลอด

🧪 สรรพคุณสมุนไพร

ราก: บำรุงกำลัง แก้กระษัย ปัสสาวะพิการ
เปลือก: แก้หน้ามืด ตาฟาง ปวดเมื่อย
ยอดอ่อน: รักษารำมะนาด แก้ปวดฟัน ต้มล้างหน้าบำรุงสายตา
ทั้งต้น: ใช้ต้มดื่มหรืออบไอน้ำ แก้ไข้ แก้อัมพฤกษ์ อัมพาต
ใช้ร่วมกับสมุนไพรอื่น เช่น ไม้สัก ชะพลู ทำยาแก้ขัดเบา

🔎 ทำไมต้นแจงจึงควรค่าแก่การอนุรักษ์

ต้นแจงเคยพบเห็นทั่วไป แต่ปัจจุบันเริ่มหายากจากการขุดล้อมและทำลายพื้นที่ แม้จะเป็นไม้พื้นถิ่นแท้ของไทย แต่กลับถูกลืม ทั้งที่มีคุณค่าในหลายมิติ ทั้งด้านภูมิทัศน์ สมุนไพร และวิชาการ ควรส่งเสริมให้ปลูกทดแทนและอนุรักษ์ไว้ในพื้นที่ธรรมชาติ